Klauzule Społeczne

Klauzule społeczne – podstawowe informacje

1. Czym są klauzule społeczne i do czego mogą służyć?

Klauzule społeczne stanowią pewnego rodzaju wyjątek od reguły, który jest dopuszczany przez Unię Europejską w prawie zamówień publicznych z powodu ważnych względów społecznych. Biorąc pod uwagę kryteria oceny formalnej oferty złożonej w ramach zamówień publicznych to dotyczą one przede wszystkim jakości i ceny przedmiotu zamówienia. Jednak prawo Unii Europejskiej przewiduje w tym względzie możliwość wprowadzenia przez składającego zamówienie dodatkowych kryteriów społecznych. Kryteria te nie mogą w żaden sposób naruszać swobody wyboru ale muszą być ukierunkowane na ważne potrzeby społeczne.

Klauzule społeczne w znaczący sposób przyczyniają się do:

• aktywizacji osób zagrożonych wykluczeniem zawodowym i społecznym,
• wyrównywania szans na rynku pracy,
• podniesienia umiejętności pracowników a rezultacie ich sytuacji na rynku pracy,
• wsparcia idei rozwoju przedsiębiorczości społecznej,
• budowy wizerunku zamawiającego jako podmiotu społecznie wrażliwego.

2. Stosowania klauzul społecznych w polskim prawie zamówień publicznych

W momencie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. nastąpiła konieczność dostosowania przepisów krajowych do porządku prawnego panującego w Unii Europejskiej. Zaistniała wówczas także konieczność dostosowania uregulowań dotyczących zamówień publicznych do norm panujących w UE. W świetle unijnych dyrektyw stosowanie klauzul społecznych nie jest obowiązkowe ale władze naszego kraju zdecydowały się na ich wprowadzenie.

Regulacje dotyczące stosowania klauzul społecznych w prawie unijnym:

31 marca 2004 r. Parlament Europejski oraz Rada wydały dwie ważne dyrektywy w zakresie zamówień publicznych dotyczące stosowania klauzul społecznych:

• Dyrektywa 2004/18/WE w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi,
• Dyrektywa 2004/17/WE w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych.

Zapisy dotyczące klauzul społecznych pojawiły się w Polsce dopiero w 2009 r. Pierwszą wprowadzono poprzez nowelizację ustawy o spółdzielniach socjalnych i dotyczyła ona spraw związanych z zatrudnianiem osób wykluczonych z rynku pracy. Drugą zaś wprowadzono poprzez nowelizację ustawy Prawo zamówień publicznych i odnosiła się ona do wykonawców zatrudniających osoby niepełnosprawne.

Regulacje dotyczące stosowania klauzul społecznych w polskim prawie:

• Ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach socjalnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw,
• Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy - Prawo zamówień publicznych oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Obecnie klauzule społeczne są uregulowane w następujący sposób:

Art. 22, ust. 2 Ustawy Prawo zamówień publicznych jest tzw. klauzulą zastrzeżoną i mówi, że: 
„Zamawiający może zastrzec w ogłoszeniu o zamówieniu, że o udzielenie zamówienia mogą ubiegać się wyłącznie wykonawcy, u których ponad 50 % zatrudnionych pracowników stanowią osoby niepełnosprawne w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych lub właściwych przepisów państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego”.

Zapis z art. 29 ust. 4 ustawy Prawo zamówień publicznych został po raz pierwszy wprowadzony poprzez nowelizację ustawy o spółdzielniach socjalnych z 2009 r.

Artykuł ten jasno mówi, że: „Zamawiający może określić w opisie przedmiotu zamówienia wymagania związane z realizacją zamówienia, dotyczące:

1) zatrudnienia osób:
a) bezrobotnych lub młodocianych w celu przygotowania zawodowego, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
b) niepełnosprawnych, o których mowa w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
c) innych niż określone w lit. a lub b, o których mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym lub we właściwych przepisach państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego;
2) utworzenia funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w którym wpłaty pracodawców stanowić będą co najmniej czterokrotność najniższej wpłaty określonej w tych przepisach;
3) zwiększenia wpłat pracodawców na rzecz funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, do wysokości określonej w pkt. 2.”

Zgodnie z art. 36, ust. 2, pkt. 9 ustawy Prawo zamówień publicznych, zamawiający stosując klauzule społeczne z art. 29 musi w specyfikacji istotnych warunków zamówienia dokładnie określić:

a) liczbę osób, o których mowa w art. 29 ust. 4 pkt 1, i okresu wymaganego zatrudnienia tych osób,
b) sposób dokumentowania zatrudnienia osób, o których mowa w art. 29 ust. 4 pkt 1, (…), 
c) uprawnienia zamawiającego w zakresie kontroli spełniania przez wykonawcę wymagań, o których mowa w art. 29 ust. 4, oraz sankcji z tytułu niespełnienia tych wymagań.

Zielone światło dla stosowania klauzul społecznych dało Ministerstwo Rozwoju Regionalnego jako Instytucja Zarządzająca Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki, poprzez wprowadzenie w Poddziałaniu 7.2.1 POKL możliwości wyboru podwykonawców z zastosowaniem klauzul społecznych. Także w październiku 2009 r. MRR razem z Urzędem Zamówień Publicznych wydało „Zalecenie Ministra Rozwoju Regionalnego oraz Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych dotyczące stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych”.

3. Znaczeniu klauzul społecznych – pozytywne oddziaływanie i problemy z ich stosowaniem

Pozytywne oddziaływanie stosowania klauzul społecznych:

• nadaje zamówieniom publicznym „społecznego charakteru”,
• pobudzanie procesu zatrudniania osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz zawodowym,
• zachęcanie pracodawców do zachowań pracowniczych za pośrednictwem funduszu szkoleniowego,
• wsparcie rozwoju sektora przedsiębiorstw społecznych,
• budowanie pozytywnego wizerunek instytucji stosujących tego typu zamówienia jako podmiotu społecznie wrażliwego,
• generowanie oszczędności w wydatkowaniu środków publicznych w dłuższej perspektywie czasowej.

Przyczyny nie stosowania klauzul społecznych:

• brak wiedzy na temat istnienia klauzul społecznych w polskim prawie zamówień publicznych,
• brak wiedzy i doświadczenia ich stosowania w zamówieniach publicznych,
• obawa przez konsekwencjami ich zastosowania i późniejszego tłumaczenia się kontroli,
• brak odpowiedniego wsparcia dla zamawiającego,
• brak wiedzy o rynku i potencjalnych wykonawcach,
• obawa przed zwiększeniem kosztów realizacji zamówień publicznych,
• niewielka liczba przedsiębiorstw społecznych, które mogłyby ubiegać się o zamówienia publiczne.

Przydatne źródła informacji:

• Tomasz Schimanek, Podstawowe informacje o klauzulach społecznych, Warszawa 2012 r.
• Elżbieta Świętek, Klauzule społeczne w prawie zamówień publicznych, Warszawa 2012 r.

Akty prawne:

• Ustawa z 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych,
• Ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach socjalnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw,
• Dyrektywa 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego oraz Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi,
• Dyrektywa 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego oraz Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych,
• Zalecenie Ministra Rozwoju Regionalnego oraz Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych dotyczące stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych.